από όπου λείπει ο πόνος.
Είναι, όπου είναι η ώρα και η στιγμή, που ο Κύριος ορίζει.
Είναι στο αγέρι του Θεού, που όλα τα δροσίζει.
Είναι στο ΦΩΣ της ξεγνοιασιάς, το ανέσπερο και Θείο.
Πίστευα και πιστεύω πως κυκλοφορούν πολλά λογοτεχνικά «σκουπίδια» πάμπολλων εκδοτικών οίκων. Βλέπετε πως βάζω σε εισαγωγικά το ουσιαστικό σκουπίδια κι όχι το επίθετο λογοτεχνικά… Λογοτεχνία είναι όλα αυτά τα ασύνταχτα αναγνώσματα… απλώς κατ’ εμέ είναι κάκιστη λογοτεχνία! Προσπαθούσα λοιπόν πριν από μερικούς μήνες να πείσω τον εαυτό μου πως δε πρέπει να ασχολείται κανείς με τέτοιου είδους αναγνώσματα. Δεν υπάρχει λόγος να τα σχολιάζεις και να δίνεις υπόσταση σε κάτι που δεν ταιριάζει στη δική σου αισθητική. Κι έλεγα… «Δες την Ανθοπούλου που ενώ έγραψε ένα από τα καλύτερα βιβλία της περσινής χρονιάς – για μένα το καλύτερο που διάβασα – , ένα βιβλίο που δεν το προβάλλουν τόσο… όσο θα έπρεπε… Η Ανθοπούλου βλέπει και δε μιλά!» Κι όταν η Ανθοπούλου μίλησε σε κάποια φάση κι είπε την αλήθεια έγινα έξαλλος – γιατί γκρεμιζόταν ίσως η δική μου πρόσκαιρη ισορροπία – και της είπα σε έντονο ύφος πως δεν έχει κανένα λόγο μια συγγραφέας της δικής της αξίας να σχολιάζει τα κακά βιβλία…
Μάλλον έκανα λάθος Ελένη! Ζητώ συγνώμη... Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να ομιλούν!
1. Ξεκινάμε με τον απολογισμό των προηγούμενων ετών! Απολογισμός για την οικογένεια, για τις φιλίες, για την Ελένη… για τα πάντα. Είμαι σίγουρος πως εσείς είστε ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού σας!
Απολογισμούς κάνω συχνά, ημερήσιους πολλές φορές, ακόμη και ωριαίους. Η χρονιά που διανύουμε ήταν πολύ δύσκολη για μένα, κυρίως εξαιτίας μιας σοβαρής ασθένειας που όμως έδωσε μια παράδοξη βαρύτητα στην μέχρι τώρα ζωή μου. Τελικά το πιο ανθεκτικό στον χρόνο και στις αντιξοότητες είναι η αγάπη και η οικογένεια πιστεύω πως είναι το κατεξοχήν εκκολαπτήριό της, αρκεί να μην μας περιχαρακώνει και να μας αφήνει να αγκαλιάζουμε κι άλλους ανθρώπους, όλους τους ανθρώπους θα έλεγα.
2. Αισθανθήκατε ποτέ κατά το παρελθόν εχθρός του εαυτού σας!
Αισθάνθηκα πολλές φορές εχθρός του εαυτού μου. Είμαι απ' αυτούς που πιστεύουν πως μόνο εμείς οι ίδιοι μπορούμε να βλάψουμε την καθαυτό ουσία του εαυτού μας. Υπάρχουν δυο τρόποι νομίζω να είναι κανείς εχθρός του εαυτού του, ο υγιής και ο νοσηρός. Στην πρώτη περίπτωση απλώς δεν χαρίζεσαι στον εαυτό σου στην δεύτερη γίνεσαι αυτοκαταστροφικός. Θεωρώ ότι αν δεν αγαπάς τον εαυτό σου δεν μπορείς ν' αγαπήσεις κανέναν." Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν", που σημαίνει πως εμείς ήμαστε το μέτρο.
3. Εσείς μπορείτε να το δηλώνετε χωρίς καμία συστολή. Είστε συγγραφέας! Αυτά που γράφετε είναι λογοτεχνία ολκής! Ποια είναι άραγε τα χαρακτηριστικά της καλής λογοτεχνίας; Πως θα ξεχωρίσω από τα ράφια του βιβλιοπωλείου ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο;
Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε " Αν θέλεις να γράψεις πρέπει να πονέσεις, να πονέσεις, να πονέσεις" Το χαρακτηριστικό της καλής λογοτεχνίας είναι το βίωμα. 'Ο,τι γράφεις πρέπει να είναι αληθινό άσχετα αν τα γεγονότα είναι επινοημένα. Το τέλειο λογοτεχνικό έργο απαιτεί τρεις προϋποθέσεις: Την εμπειρία, την τεχνική και τον κόπο. Τον κόπο τον διαπιστώνεις με την ανάγνωση μερικών σελίδων -αυτή είναι και η μέθοδος που χρησιμοποιώ για να διαλέξω ένα βιβλίο, μαζί με την γνώμη ανθρώπων των οποίων το κριτήριο εμπιστεύομαι. Ο Φλομπέρ έλεγε ότι δεν πρέπει να εμφανίζεται η ίδια λέξη δυο φορές σε μια σελίδα. Ενέχεται μια υπερβολή σ' αυτό αλλά και μια αλήθεια. Το Ουρανός Στο Αίμα το έγραψα σε 6 μήνες και το διόρθωνα 2 χρόνια. Ο μόνος τρόπος για να τελειοποιηθεί ένα βιβλίο είναι η απόσταση. Όταν κάποιος εκδίδει κάθε χρόνο από ένα βιβλίο κάτι δεν πάει καλά, η συγγραφή δεν είναι βιοτεχνία.
4. Αν η Ελένη ζούσε στην Αθήνα θα είχε μια διαφορετική πορεία στο χώρο της λογοτεχνίας;
Στην Ελλάδα υπάρχει μια ισχυρή κεντρομόλος δύναμη που συγκεντρώνει τα πάντα στην πρωτεύουσα. Οπωσδήποτε αν ζούσα στην Αθήνα θα είχα διαφορετικές ευκαιρίες, υπάρχει όμως μια φοβερή παγίδα σ' αυτό: Η βιασύνη, η άγουρη "επιτυχία" που ρημάζει και το πιο μεγάλο ταλέντο.
5. Περικοπές, μειώσεις… Μια εποχή – η εποχή μας - που οι πάντες μιλούν για τα χρήματα. Ποια η σχέση σας με τα χρήματα;
Σιχαίνομαι όλη αυτήν την, ανερμήνευτη εν πολλοίς, οικονομική κρίση που αναγκάζει έναν ολόκληρο λαό να περιστρέφεται γύρω απ' το χρήμα. Το κακό είναι ότι και στην περίοδο της ευμάρειας το ίδιο γινόταν. Νομίζω πως το χρήμα το φοβάμαι. Και στην υπερβολή και στην έλλειψή του. Άλλη μια περίπτωση που χρειάζεται κανείς να βρει το μέτρο.
6. Ιδιωτική και δημόσια τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες. Αφού ακούσω τη γνώμη σας για τα παραπάνω μέσα πληροφόρησης, θα ήθελα να διερευνήσετε τις σημερινές αποστάσεις του ιδιωτικού τομέα ενημέρωσης από το δημόσιο.
Στο σπίτι μας δεν έχουμε τηλεόραση. Κυριολεκτικά την απεχθάνομαι. Εφημερίδες παίρνω αρκετές αλλά δεν θα έλεγα ότι τις έχω σε υπόληψη. Ραδιόφωνο ακούω μόνο συγκεκριμένους σταθμούς, πολλές φορές μπορεί να γίνει το ίδιο κακό με την τηλεόραση. Νομίζω πως τα ιδιωτικά κανάλια ήταν η αρχή του μεγάλου κακού αλλά όπως έχουν τα πράγματα δημόσια και ιδιωτικά εμφορούνται από τα ίδια συμφέροντα. Βιβλία, βιβλία, βιβλία. Όσο ακόμη υπάρχουν θα συνιστούσα όλοι να ενημερωνόμαστε απ' αυτά, τηρώντας την αρχή της διαφορετικότητας των πηγών που είναι η βάση του πλουραλισμού.
7. Μεγαλώσατε σίγουρα με την ίδια αγάπη όλα τα παιδιά σας. Μεγαλώσατε όμως με τον ίδιο τρόπο τους γιούς και τις κόρες σας;
Έχω 3 αγόρια και 3 κορίτσια κι αυτό βοήθησε νομίζω να κρατηθούν κάποιες ισορροπίες. Τα μεγάλωσα και ίδια και διαφορετικά. Ίσες ευκαιρίες για όλους αλλά επισημαίνοντας ότι ισότητα δεν σημαίνει πολτός. Προσπάθησα να δείξω και στα αγόρια και στα κορίτσια ότι η υποχώρηση και η σιωπή δεν είναι απαραίτητα αδυναμία, κάποιες φορές αυτά προαπαιτούν μεγάλο σθένος. Πάντως αγόρια και κορίτσια μπορούν να είναι αυτόνομα γιατί ξέρουν όλες τις δουλειές του σπιτιού. Τα δυο μεγάλα αγόρια μου είναι εξαιρετικοί μάγειρες.
8. Η Ελένη Ανθοπούλου είναι φεμινίστρια;
Κάποτε, στα νεανικά μου χρόνια έλεγα: Όποια δεν είναι φεμινίστρια πρέπει να την κρεμάμε σε μια κεντρική πλατεία προς παραδειγματισμό. Σήμερα ντρέπομαι γι αυτό. Με την ευρύτερη έννοια εξακολουθώ να είμαι φεμινίστρια αλλά θεωρώ πως έγιναν πολλές ακρότητες με θύματα τους άντρες, τις γυναίκες και κυρίως τα παιδιά. Η γυναίκα πρέπει να αγαπήσει τις ιδιαιτερότητες της κι όχι να κοντράρεται με την φύση της.
9. Πιστεύετε πως στη χώρα μας παράγεται γυναικεία λογοτεχνία, δηλαδή μια λογοτεχνία που γράφεται με τη λογική πως θα διαβαστεί από γυναίκες, άρα μια λογοτεχνία που θα τρέξει να χαϊδέψει τ’ αυτιά των γυναικών;
Μπορεί ένα βιβλίο να απευθύνεται κυρίως στο γυναικείο κοινό και να μην είναι κακό, ωστόσο ανάμεσα σε τέτοια βιβλία εμφανίστηκε ό,τι χειρότερο στο χώρο των γραμμάτων τις τελευταίες δεκαετίες. Έχει γίνει τεράστια ζημιά μ' αυτό το "χάιδεμα στ' αυτιά" γιατί απέκοψε την Ελληνίδα από την πραγματικότητα αφενός και αφετέρου άμβλυνε το αισθητικό της κριτήριο. Κυκλοφορούν κακογραμμένα βιβλία που βρίθουν από λάθη και θα έπρεπε να κάνουν τους εκδότες να ντρέπονται κι όχι να μοστράρουν στα εξώφυλλα τους εξωφρενικούς αριθμούς των-υποτιθέμενων- πωλήσεων.
10. Ποια διεργασία έχετε ακολουθήσει πριν να πάρετε τον υπολογιστή στα χέρια σας κι αρχίσετε το γράψιμο μιας ιστορίας;
Υπάρχει η σύλληψη, η κυοφορία, η γέννα και ο απογαλακτισμός ενός βιβλίου. Στον υπολογιστή με βάζει να κάτσω η σύλληψη της πρώτης φράσης. Αυτό είναι η έμπνευση, τα υπόλοιπα είναι σκληρή δουλειά της έμπνευσης. Ας φανταστούμε την έμπνευση σαν ένα κομμάτι μάρμαρο. Εκλεκτό; Μέτριο; Φτηνό; Πάντως ό,τι κι αν είναι η πρώτη ύλη χρειάζεται σμίλευμα για να πάρει μορφή. Εκλεκτή; Μέτρια; Φτηνή; Εξαρτάται απ' την πρώτη ύλη αλλά κυρίως από την μαστοριά του δουλευτή.
11. Όλοι οι άνθρωποι κάνουν υποχωρήσεις. Εκπτώσεις… αν έτσι το θέλετε! Θέλω ν’ ακούσω μερικές από τις δικές σας εκπτώσεις.
Όλοι κάνουμε εκπτώσεις, οι δικές μου σχετίζονται κυρίως με τους ανθρώπους που αγαπώ. Προσπαθώ να το βλέπω σαν διαλλακτικότητα αλλά δεν είναι πάντα έτσι. Εκπτώσεις, ευτυχώς ελάχιστες, έχω κάνει και στο γράψιμο, να το ελαφρύνω κάπως, να κόψω το βάθος γιατί οι άνθρωποι σήμερα ζαλιζόμαστε εύκολα...
12. Ποια είναι τα πράγματα που δε θα μπορούσατε να ανεχθείτε καθόλου;
Όσο μεγαλώνω τόσο και περισσότερα πράγματα ανέχομαι. Θεωρώ ότι τα όποια ελαττώματα επιβαρύνουν κυρίως τον φορέα και δευτερευόντως τον αποδέκτη. Η πιο ουσιαστική ελεημοσύνη είναι να κάνεις τα στραβά μάτια στα κουσούρια των άλλων. Αυτό είναι και η αποτελεσματικότερη διδαχή. Ωστόσο έχω μια δυσκολία να ανέχομαι την έπαρση, είναι η βαρύτερη πνευματική ασθένεια.
13. Θα ήθελα να μου περιγράψετε τη σχέση σας με το μέτρο και στη συνέχεια να προσπαθήσετε να θυμηθείτε μια δυο «μαξιμαλιστικές ατασθαλίες». Υπάρχουν;
Νομίζω ότι στο παρελθόν μεγαλοποιούσα πολλά, τα πάντα. Τώρα προσπαθώ να διατηρώ μετριοπαθή στάση και επιδιώκω το μέγιστο σε πιο απλά πράγματα. Η λογοτεχνία, τα βιβλία γενικά παραμένουν η αχίλλειος πτέρνα μου. Κάποια φορά διάβαζα συγχρόνως 5 βιβλία.
14. Θέλω τη ματιά της συγγραφέως για τη σημερινή πολιτική κατάσταση.
Η σημερινή πολιτική κατάσταση έχει ένα καλό. Επέφερε μια κρίση που έθιξε σχεδόν τους πάντες, πράγμα που σημαίνει ότι προνομιούχες ομάδες είχαν την ευκαιρία να έρθουν στην θέση των αναξιοπαθούντων. Πιστεύω ότι δυστυχώς ελάχιστα πράγματα μπορεί να κάνει και ο πιο ικανός πολιτικός σήμερα γιατί το υπόβαθρο που δημιούργησαν οι ατασθαλίες του παρελθόντος είναι σαθρό και τίποτα δεν θεμελιώνεται πάνω του.
15. Τι θα λέγατε στους νέους ανθρώπους που αγωνιούν για το αύριο! Κι όταν λέω αύριο εννοώ την επιβίωση τους…
Στους σημερινούς νέους θα έλεγα ότι την ιστορία την δημιουργούν οι αστάθμητοι παράγοντες. Θα τους έλεγα να είναι ρεαλιστές αλλά και πάντα έτοιμοι για το θαύμα. Ένα θαύμα δεν είναι και η ζωή;
